صنعت فولاد در ایران و نقش فولاد در اقتصاد
صنعت فولاد نقش بسیار مهمی در توسعه اقتصادی کشورها دارد، بطوری که میتوان پیشرفت و توسعه در این صنعت را یکی از معیارها و شاخصهای اصلی صنعتی شدن جوامع در نظر گرفت.
آهن و فولاد به شکل گسترده در اجزای هر آنچه که در اطراف ما وجود دارد کاربرد دارند. فولاد به شکل گستردهای در بخش های حمل و نقل (پل ها و ساخت و ساز های جاده ای، راه آهن، فرودگاه ها و ...)، ساختمان و شهرسازی (سازه های بزرگ و مدرن مانند استادیوم ها، آسمان خراش ها و ...) صنایع مختلف (لوازم خانگی، خودروسازی و ..) مورد استفاده قرار میگیرد. در حال حاضر، حدود ۶۷ کشور در زمینه تولید فولاد و محصولات فولادی در جهان فعال هستند؛ ایران در سال 1398 با تولید نزدیک به 27 میلیون تن فولاد خام در رتبه دهم جدول تولیدکنندگان فولاد قرار گرفته و بر اساس افق چشم انداز 1404 این میزان باید به 55 میلیون تن در سال افزایش یابد. همچنین صادرات نزدیک به 10 میلیون تن فولاد در سال 98 ایران را از این حیث در رتبه 5 کشور صادرکننده فولاد در جهان قرارداده است. نکته مهم در آینده این صنعت استراتژیک برنامه ریزی برای تولید محصولات پیچیده تر فولادی و جایگزین فولاد های خاص به جای فولاد خام است که این مهم، برنامهریزی و سرمایهگذاری مناسب را برای تحقق نیاز دارد. احداث کارخانه های تولید ورق های خاص فولادی و آلیاژهای متعدد با کاربردهای متنوع از فولاد از جمله این موارد است.
امروز فولادسازان کشور با اجرای طرحهای توسعه و نیز واحدهای ایجادی با دغدغه تامین سنگ آهن مورد نیاز روبرو شدهاند. در همین راستا فعالیت های صورت گرفته زمینه ی شناسایی ۵۰۰ میلیون تن ذخیره جدید را فراهم ساخت و میزان ذخیره قبلی که 2 میلیارد و ۶۵۰ میلیون تن بود، اکنون به رقم 3 میلیارد و ۱۵۰ میلیون تن رسیده است. آمارهای پیشین گویای آن است که میزان ذخیره شناسایی شده کشور حدود ۶۰ میلیارد تن بود که از این رقم ۴۰ میلیارد تن ذخیره قطعی و بقیه احتمالی است.
تا سال 1392 مجموع ذخایر سنگآهن در ایران که اکتشاف تفصیلی آنها به پایان رسیده حدود 3/4 میلیارد تن برآورد شده بودند. در سال 1390، 9/34 میلیون تن سنگآهن از 99 معدن فعال سنگآهن کشور استخراج شده است و این میزان برای تحقق تولید فولاد هدف گذاری شده در افق 1404 می بایست به 150 میلیون تن ارتقا یابد. نتایج عملیات اکتشافی و مطالعات انجام شده حاکی از آن است که محدوده مناطق آهندار ایران به 4 ناحیه تفکیک میشوند که عبارتند از: ناحیه همدان ـ اصفهان ـ کرمان (كه مهمترین کانسار این ناحیه، معدن گلگهر سیرجان با 135 میلیون تن ذخیره در استان کرمان است)؛ ناحیه زنجان ـ سمنان ـ خراسان (كه بزرگترین کانسار این ناحیه، معادن سنگآهن سنگان با حدود 2/1 میلیارد تن در استان خراسان است)؛ ناحیه انارک ـ بافق ـ یزد ـ کرمان (كه معادن چغارت با 216 و چادرملو با 400 میلیون تن ذخیره از مهمترین ذخایر این ناحیه به شمار می روند) و ناحیه خلیج فارس- بوشهر ـ بندرعباس ـ زاهدان؛ علاوه بر اینها، کانسارهای پراکندهای نیز در نواحی ملایر، کاشان، نائین و ... كشف شدهاند.
اکنون سازمان ایمیدرو در اندیشه تحقق هدف اکتشافی ۶۵۰ هزار کیلومتر مربع است که ۲۷۰ هزار کیلومتر مربع آن محقق شده و بقیه در دستور کار است و انتظار می رود نتایج آن در سال های ۱۴۰۰- ۱۳۹۹ قابل ارزیابی باشد و کارنامه ارزشمندی برجای ماند.
همزمان با افزایش سرعت تحولات در حوزه تکنولوژی تولید فولاد در کشورهای صنعتی و نیاز روزافزون به محصولات فولادی، در ایران نیز در سده بیستم میلادی تلاش ها جهت تاسیس و راه اندازی یک کارخانه فولاد سازی آغاز لکن هر بار با موانع و مشکلاتی روبهرو میشد تا نهایتا در سال 1342 هجری شمسی زمینه تاسیس اولین کارخانه تولید محصولات فولادی در ایران فراهم و یک کارخانه نورد با ظرفیت اولیه ۶۵ هزار تن توسط بخش خصوصی تحت عنوان گروه صنایع ملی فولاد ایران (INSIG) در سال ۱۳۴۶ با استفاده از مواد اولیه خارجی در اهواز شروع به تولید کرد.
همزمان با فعالیت های بخش خصوصی در صنایع فولادی کشور، بخش دولتی نیز طی قراردادی با کشور شوروی در سال ۱۳۵۱ اولین کارخانه فولادسازی در اصفهان احداث نمود و این کارخانه در همان سال مورد بهرهبرداری قرار گرفت. در این راستا شرکت ملی فولاد ایران نیز جهت انجام کارهای ساختمانی این کارخانه و تجهیز معادن مربوطه نظیر سنگ آهن، ذغال سنگ، سنگ آهک، نسوز و غیره تأسیس شد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی تغییرات اساسی در سازمان صنایع فولاد ایران به وجود آمد و شرکت های داخلی با یکدیگر ادغام شدند و "شرکت ملی فولاد ایران" با نام اختصاری "NISCO" تاسیس شد. امروز در ایران، شرکت های ملی فولاد ایران، فولاد مبارکه سپاهان، ذوب آهن اصفهان و فولاد خوزستان از مهمترین شرکت های تولیدکننده فولاد در ایران به شمار می روند.