صنعت سيمان و تاریخچه تولید سیمان در ايران
گزارشی از تاریخچه شکل گیری سیمان و پیدایش آن به شکل امروزی تا ورود آن به ایران و تبدیل به یکی از تولیدات عمده کشور | بانک جامع صنعت مواد نسوز - رفیکو
تاريخچه پیداش سیمان
شايد قرن‌ها پيش گروهي از انسان‌هاي عصر حجر، روي تخته سنگی آهكی، آتشي برپا كرده كه ناگهان رگبار باران آن ها را وادار به فرار به زير سايباني مي‌كند. آب باران آتش را خاموش کرده و سنگ داغ در اثر بارش باران مرطوب شده و بلافاصله متلاشي و تبديل به پودري سفيد مي‌شود. احتمالاً كشف ملات آهكی به همين سادگي صورت گرفته است. مطالعات تاريخي نشان مي‌دهد كه ايرانيان قادر به تهيه ملات‌هاي آبي بوده‌اند كه توانايي تحمل فشار و حفظ انسجام خود را در مجاورت آب نيز حفظ مي‌كرده است. آثار باقيمانده‌اي مانند سدها و پل‌هاي عظيم در نقاط مختلف ايران همچون «سد ايزدخواست» كه اولين سد قوسی جهان است، «سد كرخه» و «سد شادروان» مبرهن مي‌سازد كه ايراني‌ها از خيلي قديم خواص هيدروليكي آهک را مي‌شناخته‌اند. همچنين اقوامي در شمال خليج فارس از ملاتي به نام ساروج استفاده مي کردند. معروف‌ترين اين ساروج‌ها ساروج خمير است كه در بندر خمير تهيه مي‌گرديد. هنوز تاسيسات بندري ساخته شده با اين نوع ملات در نقاطي از بندر لنگه و بندر بوشهر پابرجا هستند.
پيدايش سيمان به شکل امروزی
نخستين بار جانسون اسميتون انگليسي با پختن نوعي سنگ آهک به همراه مخلوطي از سنگ و مقداري خاک رس به خاصيت سخت شدن اين ترکيب و گيرش هيدروليکي اين ترکيبات پي برد. پس از تلاش هاي فراوان دانشمندان بر روي ترکيبات مختلف؛ در نهايت يک آجرچين انگليسي به نام جوزف اسپيدين موفق شد از پختن مخلوطي از سنگ آهك و خاک رس (به نسبت متفاوت و به صورت دوغاب) در درجه حرارت بالا به نوعي آهک آبي فوق‌العاده جالب دست يابد كه نام آن را سيمان پرتلند گذاشت. علت اين نامگذاري شباهت خيلي زياد رنگ آن با نوعي سنگ آهك موجود در جزيره پرتلند انگليس بود. توليد صنعتی سيمان پرتلند از اوايل قرن 19 با كوره‌هايي با ظرفيت 5 تن در هفته كه كاملاً شبيه به كوره‌هاي آهك‌پزي بوده شروع و به مرور، هماهنگ با افزايش تقاضا براي اين محصول و ابداع كوره‌هاي دوار، گام بزرگي در جهت پاسخگويي به بازار مصرف برداشته شد. ثمره 80 سال كار و استفاده از تكنولوژي دوار سيمان منتهی به ساخت كوره‌هايي با ظرفيت 100.000 تن كلينكر در روز شده است. اكنون هزاران كوره در كليه نقاط دنيا هر جا كه معادن سنگ آهك و خاك‌رس وجود داشته باشد، مشغول به توليد سيمان هستند.
تاريخچه توليد سيمان در ايران
ورود سيمان به ايران توسط اتباع خارجي بوده است كه از آن براي ساختن بناهايي نظير كليساها، سفارتخانه‌ها و تاسيسات بندري استفاده شده است. با شروع قرن 14 هجري شمسي سرعت گسترش كارهاي زيربنايي، همزمان با تحولات صنعتي جهاني آنچنان گسترده شد كه كيفيت و كميت محصولات سنتي ساختماني جوابگوي نيازها نبوده و خصوصاً با شروع احداث راه‌آهن سراسري ضرورت استفاده از سيمان جهت ساختمان پل‌ها و تونل‌ها و ايستگاه‌ها كاملاً محسوس‌تر گشت؛ از آنجايي كه سيمان كالايي ارزان قيمت و سنگين وزن است و مصرف آن وقتي مقرون به صرفه است كه محل توليد و مصرف، حتي‌الامكان نزديك به يكديگر باشند، لذا پس از مدتي كه از سيمان وارداتي در کشور استفاده ميشده و از طرفي مواد اوليه سيمان در ايران به وفور وجود داشت، از محل عوايد حاصل از قند و شكر، اقدام به تاسيس يك كارخانه 100تني (روزانه) سيمان صورت گرفت. در سال 1310 اين تصميم عملي و مطالعات اوليه زمين‌شناسي منجر به انتخاب محلي واقع در 7 كيلومتري جنوب تهران آن زمان و در كنار كوه بي‌بي‌شهربانو گرديد.
در مورد سيمان سفيد نيز براي اولين بار در سال 1342 كارخانه سيمان دماوند با تبديل كوره 100 تني سيمان خاكستري شروع به ساخت سيمان سفيد نمود. در حال حاضر اين كارخانه و كارخانجات سيمان‌هاي سفيد تبريز، ساوه، اروميه و ... سيمان سفيد به بازار عرضه مي‌نمايند كه بخشي از اين توليد به خارج از كشور صادر مي‌شود. در حال حاضر ايران جزو 10 کشور اول دنيا در توليد سيمان مي باشد. لازم به ذکر مي باشد در سال 1390 توليد کل سيمان کشورمان ايران بالغ بر 70 ميليون تن بوده است.
نویسنده: فرید آل رسول
