آشفتگی بازار صادرات سیمان

 محمدرضا ذاکری زاده مدیرعامل شرکت توسعه صادرات صنعت سیمان به بررسی اوضاع و مشکلات این صنعت پرداخته است.

ذاکری ‎زاده کارشناس ارشد مدیریت اجرایی از دانشگاه تهران و کارشناس مهندسی ساخت و تولید از دانشگاه صنعتی امیر کبیر است و بیش از ۲۵ سال تجربه کاری در رسته‎ های مختلف کارشناسی و مدیریتی ازجمله بیش از ۴ سال مدیرعاملی شرکت‎های بزرگ و متوسط دارد.

صادرات سیمان در شرایط کنونی چگونه است ؟

در کل ، ایران به لحاظ جغرافیایی، برای دادوستد از موقعیت ممتازی برخوردار است . البته این گزاره بسته به کالاهای مختلف مصادیق متفاوتی دارد . سیمان کالایی است حجیم که در قیاس با فضایی که اشغال می‌کند ارزش کمی دارد؛ دقیقاً به همین دلیل، شعاع صادراتی آن محدود بوده و فروش خارجی آن به غیر از بازارهای نزدیک ( حداکثر ۴۰۰ کیلومتر ) توجیه اقتصادی ندارد . ایران در محدوده جغرافیایی قرار گرفته است که بزرگترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان سیمان جهان در آن واقع شده‌اند. در شرق ما پاکستان قرار دارد که صاحب یکی از بزرگترین صنایع سیمان در آسیا و جهان است و سالانه بیش از ۵ میلیون تن سیمان صادر می‌کند.

این کشور رکورد صادرات یازده میلیون تن در سال ۲۰۱۱ را نیز در کارنامه خود دارد. در غرب ایران هم ترکیه قرار دارد که دارای چهارمین صنعت بزرگ سیمان در جهان است و ضمناً بزرگترین صادرکنندۀ سیمان به قارۀ اروپا و اقصی نقاط جهان است ( حدوداً ۸ میلیون تن در سال ). از ترکیه و پاکستان که بگذریم، کشورهایی مانند آذربایجان و عراق که زمانی از مشتریان سنتّی سیمان ایران بودند ، امروز خودکفا شده‌اند، در نتیجه مرزهایشان را بر روی سیمان ایران بسته‌اند. آذربایجان که حتی پا را یک گام هم فراتر گذاشته و به جرگۀ صادرکنندگان پیوسته است.

بعد از این چهار کشور، بازارهای فعلی سیمان ایران به ترتیب افغانستان، کویت، روسیه، ترکمنستان و ارمنستان هستند. افغانستان ، با خرید سالانه حدوداً ۲ میلیون تن سیمان ، اصلی‌ترین مشتری خارجی سیمان ایران است، عنوانی که تا چند سال قبل، متعلق به عراق بود. البته عراق همچنان بزرگترین خریدار کلینکر ایران است. گهگاه، مقادیر کمی نیز روانۀ بازارهای شرق آفریقا یا جنوب آسیا مانند کشورهای سومالی، هند، سریلانکا می‌شود که البته مستمر نیست.

صادرات کلینکر را توضیح دهید که چگونه است؟

برای کلینکر برد صادراتی بیشتر می‎شود. به علت سرعت بارگیری فله و میزان ماندگاری بیشتر از سیمان و آسیب‎پذیری کمتر کلینکر، بیشتر صادرات ایران به لحاظ حجمی کلینکر است. به طوری که در سال گذشته بیش از ۱۱ میلیون تن به اقصی نقاط جهان کلینکر صادر شد. مشتری اول کلینکر ایران عراق بوده و بعد از آن کویت قرار دارد. مابقی کلینکر به کشورهای عمان و چین و هند و بنگلادش صادر می شود. در حال حاضر کشورهای عضو GCC بر سیمان و کلینکر ایران تعرفه ۶۷ درصد گذاشته ‎اند که واردات از ایران را به صفر برسانند. فعلا امارات دو ماه است که اعمال این تعرفه را آغاز کرده و صادرات به امارات صفر شده است.

چه تهدیدهایی متوجه صادرات سیمان ایران است؟

به نظر من، ما باید خیلی جدی نگران بازارهای صادراتی سیمان‌مان در آینده باشیم. از این ناحیه، یک خطر جدی صنعت سیمان ایران را تهدید می‌کند، چرا که به غیر از افغانستان، تمام بازارهای صادراتی سیمان ایران تا حداکثر ۱۰ سال آینده خودکفا و نتیجتاً به سیمان وارداتی ایران بی‌نیاز خواهند شد.

 ۹۰ درصد واگن‌های صادراتی به ترکمنستان، سیمان است

در سال ۱۳۸۸، تاجیکستان از بزرگترین واردکنندگان سیمان جهان بود، چندانکه دست کم سالی ۵ میلیون تن سیمان وارد می‌کرد. اما امروز این کشور به همسایگانش افغانستان و قرقیزستان سیمان صادر می‌کند. مشابه همین اتفاق برای ترکمنستان و ارمنستان نیز روی خواهد داد . ضمن اینکه، فراموش نکنید همین الان نیز ترکمنستان و ارمنستان تعرفۀ گمرکی بسیار سنگینی را بر سیمان وارداتی ایران وضع کرده‌اند تا از صنایع داخلی خودشان محافظت کنند (تعرفه سیمان وارداتی به ارمنستان تُنی ۴۵ دلار است ) .

تهدید دیگر حمل و نقل داخلی است. اگر ما می‎گوییم ظرفیت صادرات ۱۸ میلیون تن در سال محقق شده به علت ارسال از کارخانه‎های دور و نزدیک به مرزها است. اگر مشکلات حمل و نقل غلبه کند با قیمت‎های کنونی که کف قیمت صادرات است تنها شرکت‎های نزدیک هر مرز و بندر قادر به صادرات خواهند بود. این مطلب ظرفیت صادراتی ایران را  به شدت کاهش می‎دهد. وقتی صحبت از قیمت کف می‎کنیم به این معنی است که کمتر از این قیمت فروش شرکت‎ها دچار زیان عملیاتی می‎شوند. تهدید داخلی دیگر قوانین متغیر سازمان بنادر است که با افزایش هزینه‎های انبارداری و ترخیص نفس صادرکننده را گرفته است. از تغییرات قوانین بانکی در رفع تعهد ارزی نیز می‎توان به عنوان یکی از چالش‎های پیش رو صادرکننده سیمان نام برد.

صادرات سیمان و کلینکر چه مزایا و دستاوردهایی در زمینه ارزآوری و گشایش اقتصادی برای کشور دارد؟

برای آنکه گشایش اقتصادی حاصل شود، باید مجموعه‌ای از لوازم و پیش‌نیازها محقق شوند. معتقدم تا زمانی که اقتصاد کشور، در سطح کلان، با پاره‌ای از مشکلات دست به گریبان است، صادرات محصول – نه تنها در صنعت سیمان، که در دیگر صنایع هم – شاید تنها بتواند یک ارزآوری نسبی و محدود داشته باشد ، اما نمی‎تواند معجزه کند . الان ، متاسفانه ما به خاطر تحریم‎های ظالمانه با بانک‌های دنیا مراودۀ مالی نداریم و گشایش اعتباری نیز صورت نمی‎گیرد . برای طرف‌های خارجی ، حتی چین و روسیه – که اتفاقاً مشتری سیمان و کلینکر ما هم هستند – معامله با بنگاه‌های ایرانی پر ریسک و پر هزینه است .

ما عضو گروه ویژه اقدام مالی (FATF) هم نیستیم. این موضوع هم مزید بر علت شده و کار بنگاه‌های ایرانی را برای صادرات بیش از پیش مشکل ساخته است. در کل صادرات سیمان و کلینکر ایران حدود ۳۶۰ میلیون دلار ارزآوری دارد که متوسط ۲۰ دلار برای هر تن می‎شود. مطمئنا اگر شرایط تحریم نبود با همین مقدار صادرات به دو برابر ارزآوری دسترسی پیدا می‎کردیم.

هم اکنون صنعت سیمان با چه مشکلاتی در زمینه صادرات مواجه است؟

«تحریم‌های ظالمانه» اولین، اصلی‌ترین و بزرگ‌ترین مشکلی‌ است که صنعت سیمان ایران برای صادرات محصولات خود با آن مواجه است. تحریم‎ها باعث شده صادرکنندگان برای نقل و انتقال وجه با مشکلات جدی مواجه باشند. اکثر آن‌ها، برای رفع این مشکل، از یک فرد حقیقی یا حقوقی در یک کشور ثالث استفاده می‌کنند که ارز را از خریدار گرفته و به حساب فروشنده واریز می‌کند ( این فرد حقوقی می‌تواند یک صرّافی هم باشد ). اما این تازه یک بخش از قضیه است.

متاسفانه، بیشتر شرکت‌های کشتیرانی، از ترس تحریم‌ها، حاضر به همکاری با شرکت‌های سیمان ایران نیستند. آن‌هایی هم که حاضر به همکاری می‌شوند کرایۀ گزافی طلب می‌کنند. نتیجه آنکه طرف ایرانی باید آنقدر سیمان یا کلینکرش را ارزان بفروشد تا با احتساب هزینه حمل، صادرات برایش صرف داشته باشد. از همۀ این‌ها بدتر آن است که هر بندری حاضر نیست کشتی‌هایی را که از یکی از بنادر ایران می‌آیند، پهلو دهد. برخی بنادر در نواحی جنوبی و جنوب شرقی آسیا توسط متصدیان آمریکایی اداره می‌شوند و این متصدّیان اجازۀ تخلیۀ کشتیِ حاملِ محصولات ایرانی را نمی‌دهند. حتی بعضاً موردی بوده که کشتی حامل بار ایرانی مجبور به برگشت شده است.

منبع:سیمان خبر