تاریخچه صنعت فولاد در ایران

تاریخچه صنعت فولاد در ایران 

تاریخچه صنعت فولاد در ایران نشان می دهد که این صنعت از قدمت بیش از نیم قرن برخوردار است. تاریخچه صنعت فولاد در ایران به پیش از سال 1310 بازمی‌گردد. براساس مطالعات انجام شده در اطراف کرج، زمین وسیعی جهت اجرای پروژه در نظر گرفته شد و با کشور آلمان جهت تامین تجهیزات و ماشین آلات مذاکره و قراردادی منعقد شد که با شروع جنگ جهانی دوم این عملیات ناتمام ماند. 

     اولین کارخانه ذوب آهن ایران در کرج

حدود ۳ دهه بعد بخش خصوصی در حومه اهواز چند واحد نورد مقاطع ساختمانی و یک واحد تولید فولاد از طریق ذوب قراضه های آهنی تاسیس کرد و دولت نیز مطالعات برای تاسیس ذوب آهن با نام شرکت ملی ذوب آهن ایران با شوروی سابق در سال 1344 قراردادی بست. به عبارتی نخستین کارخانه فولاد در خوزستان برای فرآوری قراضه‌های وارداتی در سال ۱۳۴۲ ایجاد شد و یک توافقنامه بین یک شرکت ایرانی و سوئدی برای ساخت این کارخانه فولاد بسته شد.

ایجاد ذوب آهن اصفهان

در حقیقت تاریخچه صنعت فولاد در ایران به نوعی با تاسیس ذوب آهن اصفهان آغاز شد. از سال 1346 در دشت طبس استان اصفهان، عملیات اجرایی ذوب آهن اصفهان برای تولید فولاد از طریق احیای سنگ آهن توسط کک زغال‌سنگ شروع شد که در نهایت این واحد در سال 1350 به بهره برداری رسید.

۲۳ دی ماه سال ۱۳۴۴ بود که براساس موافقت‌نامه‌ای میان ایران و شوروی، روس‌ها متعهد شدند در ازای صادرات گاز ایران به شوروی، ذوب ‌آهن اصفهان و ماشین‌سازی اراک را احداث کنند. بنابراین کارخانه ذوب‌آهن اصفهان در سال ۱۳۴۶ در جنوب ‌غربی استان اصفهان و در شمال مرکز شهرستان لنجان احداث شد. کارشناسان آن زمان با توجه به محدودیت منابع مالی و مواد اولیه در ایران، ظرفیت تولید این واحد را در فاز نخست ۵۵۰ هزار تن در سال تعیین کردند. با راه‌اندازی کوره‌ بلند شماره یک در دی ماه سال ۱۳۵۰ تولید چدن این واحد فولادسازی وارد چرخه تولید شد. در حقیقت می‌توان ادعا کرد که ایران با تاسیس ذوب‌آهن اصفهان وارد عرصه صنعتی شدن شد. 

این واحد فولادسازی پیش از انقلاب، کارخانه ذوب‌آهن آریامهر نام داشت که پس از انقلاب به ذوب آهن اصفهان، تغییر نام یافت.

واحدهای فولاد خوزستان و فولاد بندرعباس

در برسی تاریخچه صنعت فولاد در ایران، استان خوزستان نیز جایگاه خاصی دارد. در سال 1349 شرکت ملی صنایع فولاد ایران برای تولید فولاد از طریق احیای سنگ آهن توسط گاز طبیعی دو واحد فولاد خوزستان و فولاد بندرعباس را تاسیس کرد. واحد فولاد خوزستان، با سه روش احیای مستقیم پروفر، میدرکس،HYL  در زنجیره فولاد قرار گرفت. واحد پروفر آن در سال 1356 به بهره برداری رسید و عملیات اجرایی تکمیلی به علت انقلاب و جنگ با تاخیر روبرو شده و بهره برداری آن به سال 1370 موکول شد. هم اکنون روش احیای مستقیم پروفر منسوخ شده و فولاد خوزستان در ردیف دوم تولیدکننده فولاد به روش احیای مستقیم، روش های میدرکس و HYL فعال است.

فولاد بندرعباس نیز در سال 1358 با مصوبه شورای انقلاب به مبارکه اصفهان انتقال یافت و با نام فولاد مبارکه فعالیت های اجرایی آن ادامه یافت؛ هم اکنون این واحد با روش احیای مستقیم به نام میدرکس به عنوان واحد نخست تولید فولاد به روش احیای مستقیم فعال است. 

لازم به یادآوری است که پس از انقلاب شرکت های ذوب آهن ایران و صنایع فولاد ایران درهم ادغام شدند و شرکت ملی فولاد ایران تاسیس شد. 

احداث سایر واحدهای فولادسازی در کشور 

تاریخچه صنعت فولاد در ایران نشان می‌دهد که این صنعت پس از انقلاب از رشد قابل توجهی برخوردار بوده است. از جمله واحدهایی که پس از انقلاب ایجاد شدند می‌توان به فولاد خراسان اشاره کرد. البته واحدهای فولادسازی بسیاری طی دهه های گذشته به زنجیره فولاد کشور افزوده شدند که این واحدها شامل فولاد هرمزگان در بندرعباس، فولاد گل‌گهر در گل‌گهر سیرجان، فولاد چادرملو و فولاد ارفع در اردکان، فولاد زرند کرمان و فولادهای هشتگانه در نقاط مختلف کشور از جمله قاین، سبزوار، سپیددشت چهارمحال، نی‌ریز فارس، میانه، بافت کرمان، شادگان خوزستان و بافق یزد می‌شوند. 

جایگاه کنونی فولاد کشور

 تاریخچه صنعت فولاد در ایران بیانگر این موضوع است که کشور ما برای تولید فولاد از مزیت نسبی برخوردار است. از همین رو ایران با توجه به رشد زنجیره فولادسازی، قادر شده است که به جایگاه قابل توجهی در این صنعت در منطقه و جهان دست یابد. ایران درچشم انداز سال ۱۴۰۴ تولید ۵۵ میلیون تن فولاد را برای خود ترسیم کرده که هم اکنون به ظرفیت ۳۳ میلیون تن آن دست یافته است. 

 رشد تولید فولاد ایران در سال ۲۰۲۰ میلادی، جایگاه سوم جهانی را به دست آورده است. مجموع تولید شمش فولاد ایران در سال ۲۰۲۰ به بیش از ۲۹ میلیون تن رسید و ایران همچنان جایگاه دهمین تولیدکننده فولاد در دنیا را حفظ کرد. ایران در سال‌های اخیر جایگاه دهمین فولادساز جهان و نخستین تولیدکننده منطقه خاورمیانه را به خود اختصاص داده است.